11e editie, 6 lezingen 5 verschillende inleiders
Thema: Van 1800 tot 1850; naar een nieuwe tijd met nieuwe perspectieven. De verlichtingsidealen gaan in de eerste helft van de negentiende eeuw langzaam doorwerken in West-Europa.

De eerste helft van de 19e eeuw kenmerkt zich door grote veranderingen in ons land en de rest van Europa. Gedurende de Franse tijd, die eindigt met de val van Napoleon, wordt Nederland van 1806 tot 1810 geregeerd door koning Lodewijk Napoleon. Wat deed deze koning allemaal voor ons land en hoe werkte dit verder door in de tijd van koning Willem I? Eén van de pluspunten van de Franse bezetting in 1796 was de godsdienstvrijheid. Daardoor konden katholieken en joden hun religie voortaan ook vrijelijk belijden. Dit leidde wel tot een toenemende behoefte aan kerken en synagogen. De verdeling van de bestaande kerken verliep in sommige delen van het land goed, maar in andere delen heel stroef. Hoe werd dit opgelost?

Na beëindiging van de Franse bezetting bleef Nederland zwaar verarmd en volslagen uitgeplunderd achter. Een groot deel van het volk was armlastig; een situatie die om maatregelen vroeg en die kwamen er dan ook. Maar pakten die wel uit zoals de bedoeling was?

In maatschappelijk, economisch, technisch, sociaal en cultureel opzicht ontstonden vele vernieuwingen. Ook wat betreft de gezondheidszorg werden maatregelen doorgevoerd die daadwerkelijk verbeteringen waren. Een voorbeeld hiervan is de aanleg van de waterleiding voor Amsterdam, een initiatief van dichter, schrijver en landsadvocaat Jacob van Lennep. De rol die deze man speelde gedurende de eerste helft van de 19e eeuw biedt een goed overzicht van tal van belangrijke ontwikkelingen die voor het voetlicht zullen worden gebracht.

Vanzelfsprekend zal ook de rol van de diverse religies en de houding van de geestelijkheid op al deze ontwikkelingen worden meegenomen.

In cultureel opzicht is gedurende deze tijd sprake van de stroming die bekend staat als de Romantiek. Dit heeft tot interessante schilderingen en composities geleid, in ons land echter niet op religieus terrein. Voor de ontwikkeling van de kerkmuziek moet de aandacht dan ook worden gericht op het buitenland.

Speciale aandacht in deze editie van het theologisch café zal worden besteed aan de positie van de joden in Nederland en aan de, ook thans weer sterk in de aandacht staande, slavernij. Dit betreft onderwerpen die niet strikt in het tijdskader 1800-1850 passen, maar in een wat breder tijdsverband zullen worden gepresenteerd.

De hiervoor in kort bestek toegelichte thematiek vindt zijn uitwerking in de volgende zes inleidingen:

Vrijdag 7 september 2018
Inleider: Kees Janse
Titel: Twee mannen van goede wil:
Lodewijk Napoleon en Johannes van den Bosch.

Vrijdag 21 september 2018
Inleider: Jan Plugboer
Titel: Jacob van Lennep en zijn tijd.

Vrijdag 5 oktober 2018
Inleider: Theo Wildenberg
Titel: Slavernij en uitbuiting.

Vrijdag 19 oktober 2018
Inleider: Joke Rijnoudt
Titel: Joden in Nederland: integratie en emancipatie in de Nederlandse samenleving.

Vrijdag 2 november 2018
Inleider: George Koopmans
Titel: Geloof onder dak; ontwikkelingen betreffende kerkbouw en de rol van de staat.

Vrijdag 30 november 2018
Inleider: George Koopmans
Titel: Klinkend geloof: muziek voor kerk en synagoge

Data: vrijdagmiddagen 7 en 21 september 5 en 19 oktober, 2 en 30 november 2018
Tijd: 15 – 17 uur
Plaats: Parochiecentrum Dorpsstraat 113 1901 EK Castricum
Bijdrage: € 20

Excursie

Bij voldoende deelname is het de bedoeling dat er op vrijdag 16 november 2018 een excursie zal plaatsvinden. Afhankelijk van mogelijkheden en kosten worden dan de Mozes en Aaronkerk en het Joods Historisch Museum (synagoge) te Amsterdam bezocht. Tussen beide bezoeken zal dan ook weer een lunch worden geregeld. De kosten voor de deelnemers zijn thans nog niet aan te geven.

Door Marianne Hamers*

Kan ethiek hierin een brug vormen?

Elke dag maken we keuzes en staan we voor de vraag: ”Wat is in deze situatie goed om te doen?” Gelukkig hoeven we niet bij elke keuze hierbij stil te staan, maar soms treedt deze vraag op de voorgrond. Normen en waarden spelen hierin een belangrijke rol. Deugden als rechtvaardigheid, moed of wijsheid kunnen ons helpen bij de keuzes die we maken, deze ook uit te voeren. Onze deugden, waarden en normen worden gevormd door onze opvoeding, onze cultuur, de omgeving en omstandigheden waarin we verkeren en last but not least door onze religie. Religies hebben hierin veel te bieden. Religies kennen overeenkomsten en verschillen, juist als het gaat over de vragen van goed en kwaad. Zij kunnen een brug vormen, een verbinding tussen ons denken en handelen, een verbinding tussen onszelf en de ander.

In vier avonden gaan wij ons bezinnen op ethiek. De invulling hiervan is:

– Eerste avond: ethiek in de Oudheid en het Christendom.
– Tweede avond: ethiek vanuit het Jodendom en het Boeddhisme.
– Derde avond: ethische aspecten rondom het thema “Voltooid leven”.

Op deze avond zal de heer Emir Ertas gastspreker zijn. Hij is huisarts in Alkmaar en praktiserend moslim. Hij zal vanuit de Islamitische geloofsovertuiging dit onderwerp belichten. We bespreken tevens de visie op dit onderwerp vanuit het Christendom.

– Vierde avond: ethische aspecten rondom het thema “Vergeving”. Aandacht voor wat vergeving inhoudt en de visie hierop van het Christendom, de Islam en het Boeddhisme.

Data: woensdagen 3, 17, 31 oktober en 14 november 2018
Plaats: Parochiecentrum
Tijd: 19.30 – 21.30 uur

* Marianne Hamers is opgeleid tot counselor en ervaren cursusleider op het gebied van interreligieuze dialoog en ethiek.

Door Hanneke Klinkert-Koopmans

Geloof heeft mensen door de eeuwen heen geïnspireerd tot het schrijven van poëzie. Vele liederen en gedichten getuigen hiervan. Bijbelse figuren zijn nog steeds een inspiratiebron voor dichters uit deze tijd, die de Bijbelse boodschap actualiseren.

Dit jaar zal neerlandica Hanneke Klinkert opnieuw een cursus geven over religie in eigentijdse poëzie. Het komende seizoen zullen we op Bijbelse figuren geïnspireerde gedichten en liederen lezen van: Michel van der Plas en Maria de Groot.

Data: donderdagmorgen 11 oktober,
8 november,
13 december 2018,
10 januari: in De Schakel
14 februari: zaal 4 van de Maranathakerk
14 maart: zaal 4 van de Maranathakerk
(ev. 11 april) 2019

Tijd: 9.30 – 11.30 uur
Plaats: De Schakel of de Dorpskerk
Bijdrage: € 20 (inclusief koffie/thee + reader)

Door Henk Brandsma
Gouden Legenden

De Katholieke Kerk kent meer dan 12.000 Heiligen. Zij zijn gecanoniseerd (officieel vastgelegd) in de Acta Sanctorum, de meest uitvoerige verzameling van heiligen. De traditie van de heiligverklaring in de roomskatholieke kerk vindt zijn oorsprong bij de martelaren uit de eerste christentijd. Zij die hun leven offerden voor het geloof, werden daarvoor binnen hun geloofsgemeenschap geëerd. Aanvankelijk in kleine kring, waarna hun faam zich verspreidde. Totdat een bisschop de persoon in kwestie op een of andere manier als heilige aanmerkte.

Stap voor stap ontwikkelde zich een Romeinse procedure die in de dertiende eeuw uitmondde in een systeem van zalig- en heiligverklaring. Van de meeste heiligen is niet eens bekend of zij ooit officieel heilig zijn verklaard.

Zo is er in de loop der eeuwen een bonte verzameling godgewijde figuren ontstaan over wie de verhalen vaak al even kleurrijk zijn. Een aantal daarvan passeert in deze lezing de revue waarbij uw geloof danig op de proef zal worden gesteld. Daar zijn wij heilig van overtuigd!

Datum: donderdag 1 november 2018
Tijd: 20 uur
Plaats: Maranathakerk
Bijdrage: € 3 (inclusief koffie/thee)

Door Gerben van Manen*
Lezing en gesprek

Geloven heeft te maken met persoonlijke ervaringen. Tegenwoordig staat je eigen beleving meer dan ooit op de voorgrond. In het geloof ervaar je iets van God, je merkt dat er iets van zijn kant komt. Volgens de Bijbel openbaart God zich, Hij maakt zichzelf aan mensen bekend. Hoe werkt dat? En hoe kun je dat in de praktijk zien en ter sprake brengen? In zijn proefschrift heeft Gerben van Manen deze vragen gesteld aan de Duits-Joodse filosoof Franz Rosenzweig (1886-1929) en de Nederlandse theoloog Kornelis Heiko Miskotte (1894-1976). Van hen heeft hij geleerd dat de openbaring waar het in de Bijbel over gaat, een ontmoeting met God is in het hier en nu.

Die actuele ontmoeting met de God van de Bijbel kun je van drie kanten benaderen: (1) vanuit het bijbelse getuigenis, (2) vanuit de menselijke ervaring, en (3) vanuit de eigen geloofsbeleving.

Is de Bijbel daarbij geen obstakel? En zit je geloof niet gewoon tussen je oren? Toch kunnen mensen zich hier en nu daadwerkelijk aangesproken voelen door God. Hoe breng je dat ter sprake?

Begin je bij Gods openbaring, menselijke ervaring of persoonlijke beleving? Kun je daarbij recht doen aan zowel de Bijbel als de persoonlijke geloofsbeleving en de hedendaagse ervaringswerkelijkheid?

Datum: dinsdag 27 november 2018
Plaats: Maranathakerk (zaal 4)
Tijd: 20 uur
Bijdrage: € 3 (inclusief koffie/thee)

*Gerben van Manen (1977) studeerde theologie in Utrecht en deed onderzoek in Leiden. Hij is samen met zijn vrouw predikant in Capelle aan den IJssel.

Wegens persoonlijke omstandigheden bij de inleider is het programma onderdeel Nr. 10 leerhuis “Voor een nieuw begin” voor 15 en 22 januari afgelast en zal aanvangen 29 januari a.s.

Een leeshuis door ds. Dick van Arkel

Na de goede ervaringen in het vorige seizoen is er ook dit jaar opnieuw een leeskring toegevoegd aan het programma. We lezen dit keer het boekje ‘Voor een nieuw begin’ van Maarten den Dulk, emeritus hoogleraar praktische theologie in Leiden en voormalig rector van het seminarium Hydepark, het bij- en nascholingscentrum van de Protestantse Kerk in Nederland.*

Soms, om te weten of er toekomst is voor onze veelgeplaagde planeet in het heelal, gaat men op zoek naar sporen van het eerste begin. En dan gebeurt er iets. Bij de bron ontspringen vergezichten! En wie wil weten of er toekomst is voor de omstreden, christelijke overlevering in onze westerse cultuur, doet er goed aan om te zoeken naar haar eerste sporen.

Wat moet er gedaan worden om de samenleving overeind te houden? Maarten den Dulk legt voor deze vraag zijn oor te luisteren bij de eerste verhalen uit de Bijbel: Adam en Eva, Kaïn en Abel, Noach en de torenbouwers van Babel. Deze eerste elf hoofdstukken uit Genesis blijken een oeroude en actuele agenda te zijn waarin we kunnen bijhouden wat ons te wachten én te doen staat. Kunstwerkjes van taal, ritme en klank zijn het, deze klassieke bijbelverhalen van het begin. Ze behoren tot de wereldliteratuur, zijn vormgevend voor onze westerse cultuur en het joods-christelijk geloof.
Ze verleiden om met vertrouwen en durf een nieuw tijdperk binnen te gaan.

Data: dinsdagen 15, 22, 29 januari en 5 februari 2019
Tijd: 14 uur
Plaats: Parochiecentrum
Bijdrage: € 5 (inclusief koffie/thee)

*De leesboeken worden voor de deelnemers aan deze leeskring centraal ingekocht en uitgedeeld.

Door ds. Edward Kooiman (Heiloo)
Over de religieuze inspiratie van Leonard Cohen

“Halleluja”, “Suzanne”, “So long Marianne”, de teksten van de in 2016 overleden zanger en dichter Leonard Cohen gaan over de grote thema’s van het leven: liefde en dood. Maar opvallend genoeg gaan ze ook vaak over religie. De van oorsprong Joodse zanger verweeft in veel van zijn teksten bijbelse motieven. Daarbij lopen joodse en christelijke verwijzingen soms door elkaar heen.

Maar Leonard Cohen was ook een tijd lang lid van de “Church of Scientology” en bekeerde zich op latere leeftijd tot het “Boeddhisme” en bracht jaren door als monnik in een ZEN-klooster ten noorden van Los Angeles. Al die religieuze tradities hebben hun neerslag in de donkere, romantische en poëtische teksten van Cohen. Samen met zijn warme, diepe stemgeluid, heeft de muziek dan ook een bijna hypnotiserende werking.

Op deze avond analyseren we verschillende van zijn songteksten met name op de geloofsaspecten die erin worden verwoord. Maar we luisteren en kijken natuurlijk ook naar de meester zelf …

Datum: woensdag 16 januari 2019
Plaats: Dorpskerk
Aanvang: 20 uur Bijdrage: € 3 (inclusief koffie/thee)

De afgelopen eeuw is de wereldbevolking enorm toegenomen tot de huidige 7.3 miljard. Bovendien is de welvaart voor veel mensen gestegen. De huidige intensieve manier van voedsel produceren is niet alleen een succesverhaal over steeds meer en beter voedsel produceren. Er zijn gevolgen voor mens, dier, producent en milieu en de afgelopen decennia zijn steeds meer problemen ontstaan, die zorgen voor een maatschappelijk debat. In de supermarkt wordt dit debat zichtbaar en proberen verschillende partijen, variërend van politieke stromingen, NGO’s, bedrijven en documentairemakers de consument te beïnvloeden.

Immers onze nalatenschap wordt bepaald door wat wij nu wel of niet eten.

Argumenten zijn niet eenduidig en soms complex om goed te begrijpen. De supermarkt wordt meer en meer de plek waar je gedrag beïnvloed wordt door wat je weet en hoe je denkt over ‘goed’ en ‘kwaad’. Het is vast herkenbaar. Je staat in de supermarkt en je vraagt je af: “Wat eten we vanavond?” Je hebt het niet gemakkelijk als consument in de supermarkt. Bij elk schap moeten keuzes gemaakt worden, en het is geen gemakkelijke afweging tussen lekker, goedkoop, gezond, milieuvriendelijk, diervriendelijk en eerlijk voor de producent. Het palet aan keurmerken kan helpen, maar zorgt ook voor verwarring.

De workshop “God in de supermarkt” verkent de keuzes die we maken, helpt argumenten te begrijpen en verbindt deze met een helder ethisch kader. De bijeenkomsten zijn actief, sociaal, informatief en gaan in een hoog tempo een serieuze maar niet te zware dialoog aan.
We gebruiken veel materiaal uit actuele documentaires en websites.

Datum: vrijdag 22 februari 2019
Tijd: 19.30 uur
Plaats: Parochiecentrum
Bijdrage: € 5 (inclusief koffie/thee)

Een leerhuis bij het scheppingsverhaal

De essentie van het leerhuis, zoals dat voortkomt uit de Joodse traditie, is met elkaar om de tafel rond de Schrift. Samen met de vinger bij de Bijbeltekst, heel nauwkeurig lezen, nadenkend en pratend over wat er in de tekst nu precies gezegd wil worden.

Veel gezichtspunten komen tot leven door de tekst van het scheppingsverhaal vanuit het Hebreeuws te lezen en te vergelijken met de scheppingsmythen van de Babyloniërs of de filosofie van de oude Grieken.
Door te luisteren naar de vroege en latere rabbijnen krijgen we inzicht in hoe het Bijbelse scheppingsverhaal ons een handvat aanreikt voor de ontwikkeling en vormgeving van het menselijk leven op aarde.

In twee uur wordt de Bijbeltekst gelezen in een vertaling die dicht bij de Hebreeuwse Bijbeltekst staat met uitleggende kanttekeningen of commentaar van de rabbijnen. Hoe verhoudt zich dit oude, Bijbelse verhaal tot de (post-)moderne verhalen van onze tijd? De leerhuisbijeenkomsten worden gehouden op

Datum: dinsdagmiddag 5, 12, 19 en 26 maart 2019
Plaats: Parochiecentrum
Tijd: 14.00-16.00 uur
Bijdrage: € 5 (inclusief koffie/thee)

Al sinds de oprichting in 1988 is het islamitisch basisonderwijs in Nederland een bron van discussie. De ontwikkeling ervan heeft de afgelopen dertig jaar niet stilgestaan en geeft aanleiding tot nieuwe inzichten. Toch worden in de discussie al jarenlang dezelfde argumenten gebruikt. Marietje Beemsterboer onderzoekt in haar promotieonderzoek hoe de verschillende islamitische basisscholen vandaag de dag vormgeven aan hun identiteit en hoe zij daarin verschillende maatschappelijke debatten over islam afwegen. Op basis van haar proefschrift stelde zij dat islamitische basisscholen steeds meer aandacht hebben voor de maatschappelijke context binnen hun beleid en bovendien goed kunnen zijn voor de integratie van moslims in de samenleving.

Tijdens de lezing zal Marietje haar onderzoek en resultaten kort toelichten. Marietje vindt het fijn om haar lezing aan te passen op uw vragen en vraagt iedereen die zich aanmeldt daarom een vraag te mailen naar het secretariaat.

Datum: zondag 24 maart 2019
Plaats: Dorpskerk
Tijd: 15 uur
Bijdrage: € 3 (inclusief koffie/thee)

Er zijn heel veel componisten, vanaf de renaissance al, die een Stabat Mater hebben geschreven. Al die composities zijn gebaseerd op een middeleeuws gedicht van Giovanni di Fidanza:
‘Stabat mater dolorosa’, dat het lijden van Maria bij het kruis van haar zoon beschrijft, één van de twaalf smarten van Maria.

Het meest bekende Stabat Mater is misschien wel dat van Pergolesi, maar ook o.a. Haydn, Rossini, Dvořák, Poulenc en Letlandse componist Arvo Pärt schreven een prachtig Stabat Mater, ze komen allemaal voorbij in beeld en geluid tijdens deze lezing. We maken ook twee zijdelingse uitstapjes naar de beeldende kunst.

Datum: zondag 7 april 2019
Tijd: 20 uur
Plaats: Dorpskerk
Bijdrage: € 5 (inclusief koffie/thee)

* Fred Suring werkte als docent fluit, muziekgeschiedenis en coördinator kunsteducatie bij Cool kunst en cultuur in Heerhugowaard

Deze lezing zal in het teken staan van het leven en werk van de Deense theoloog en filosoof Søren Kierkegaard (1813-1855), een religieus schrijver die met onder meer Of/Of (1843), Het begrip Angst (1844), Afsluitend Onwetenschappelijk Naschrift bij Filosofische fragmenten (1846), De Ziekte tot de Dood (1849) en Oefening in christendom (1850) een diepgaande invloed op het filosofisch, theologisch en religieus denken van de twintigste eeuw heeft uitgeoefend.

De lezing beoogt allereerst een inleiding te geven in de opbouw van Kierkegaards oeuvre, terugkerende thema’s daarin zoals ‘zelfwording’ en centrale begrippen zoals ‘het esthetische’, ‘het ethische’, ‘religiositeit A’ en ‘religiositeit B’, maar ook ‘vertwijfeling’, ‘angst’ en ‘zonde’. Vervolgens staan we stil bij de relevantie van Kierkegaards oeuvre voor onze tijd en de betekenis van Kierkegaards existentiële benadering binnen de theologie en de religie van zijn tijd. Tot slot overwegen we de relevantie van Kierkegaards gezichtspunten voor ons allen. We zullen enkele geestige en gepassioneerde passages uit diverse geschriften van Kierkegaard lezen, waardoor u, zo hoop ik, intellectueel, spiritueel en literair in de beste zin van het woord zult worden gesticht, aan het einde van de avond de zaal in allerlei opzichten warmer zult verlaten dan u arriveerde en de sterke neiging zult voelen een boek van Kierkegaard te willen lezen.

Datum: dinsdag 21 mei 2019 Plaats: Dorpskerk
Tijd: 20 uur Bijdrage: € 3 (inclusief koffie/thee)